مالیات چیست؟
مالیات پرداختی اجباری و بلاعوض بوده که به منابع مختلفی از جمله درآمد اشخاص (اعم از حقیقی و حقوقی) و یا دارایی و غیره تعلق می‌گیرد و به عنوان منبع مهم و با ثبات درآمدی دولت‌ها به حساب می‌آید. همچنین می‌تواند در اجرای عدالت اجتماعی، تشویق سرمایه‌گذاری و کاهش حجم اقتصاد پنهان مؤثر باشد. سیاست بهینه مالیاتی علاوه بر افزایش درآمد مالیاتی دولت، بر تمام افراد یک جامعه تاثیر می‌گذارد. از نظر اقتصادی در واقع مالیات جریان انتقال بخشی از درامد های جامعه و یا سود فعالیت‌های تجاری و اقتصادی به دولت است، که می‌تواند منجر به رشد و یا کاهش رفاه اقتصادی شود.
از اهداف دیگر اخذ مالیات، حفظ ثبات ارز، بیان سیاست‌های عمومی در مورد توزیع ثروت، یارانه به صنایع خاص و یا سیستم‌های آموزشی، گروه‌های جمعیتی یا جداسازی هزینه‌های برخی مزایا مانند بزرگراه‌ها یا تامین اجتماعی است. یکی از عمده‌ترین نوع طبقه‌بندی مالیاتی در ساختار بودجه كشور و همچنین در آمارهای دولتی در سطح بين‌المللی تقسیم آن به دو نوع مالیات های مستقیم و مالیات‌های غیر مستقیم می‌باشد.
مالیات‌های مستقیم چیست؟
از جمله ویژگی‌های مالیات مستقیم معلوم بودن نام مشخصات و منبع مالیاتی برای سازمان امور مالیاتی بوده و به طور مستقیم از افراد مشمول وصول شده و در حقیقت مؤدی مالیاتی و پرداخت کننده‌ی مالیات یک نفر می‌باشد.
از انواع آن می توان به مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد اشاره کرد. مثلاً چنانچه شما یک فروشگاه اینترنتی داشته باشید، برگ تشخیص مالیات، مستقیماً به نام شما صادر می‌شود. مالیات بر دارایی مالیاتی است به اموال افراد و شرکت‌ها تعلق می‌گیرد و مالیات بر درآمد نیز بر مبنای سود فعالیت اقتصادی محاسبه می‌شود.
مالیات بر دارایی
از انواع مالیات‌های مستقیم است که به دارایی افراد تعلق می‌گیرد و بر اساس آن تمامی اشخاص از بابت املاک و اموالی که دارند مشمول پرداخت مالیات می‌شوند در گذشته این نوع مالیات شامل مالیات سالانه املاک، مالیات بر مستغلات مسکونی خالی مالیات بر اراضی بایر مالیات بر ارث و حق تمبر بود که با اصلاحات صورت گرفته تنها مالیات بر ارث و حق تمبر باقی مانده‌اند و الباقی حذف شده‌اند. از جمله مالیات بر دارایی همچنان می‌توان به مالیات بر خانه های مسکونی لوکس و باغ ویلاها و مالیات اتومبیل‌های لوکس اشاره کرد که احکام مالیاتی مربوط به آنها در قانون بودجه سنوات اخیر آمده است.
مالیات بر ارث
مالیات بر ارث نوعی از مالیات مستقیم است که به دارایی به جا مانده از شخص متوفی تعلق می‌گیرد به نحوی که قبل از انتقال ما ترک بین وراث بنا به سهم وراث و میزان خویشاوندی آنان به نرخ‌های از پیش تعیین شده در این قانون و با در نظر گرفتن معافیت‌هایی باید پرداخت گردد. بنابراین اگر ورثه تصمیم تقسیم ماترک به‌جا مانده از متوفی را داشته باشند، ابتدا باید مالیات آن را بپردازند.
مالیات حق تمبر (اوراق بهادار)
یکی دیگر از انواع مالیات‌های مستقیم، مالیات حق تمبر است که به صورت چسباندن تمبر بر اوراق و مدارک به منظور رسمیت شناخته شدن و اعتبار بخشودن به آنها اجرا می‌شود. لذا برای کسانی که متقاضی دریافت بعضی از اسناد و اوراق و مدارک باشند موظفند این نوع مالیات را بپردازند. این مالیات در حال حاضر به صورت 1. فیش بانکی 2. نقش تمبر بروی برگه 3.الصاق تمبر پرداخت می‌گردد. از انواع آن می توان به حق تمبر چک بانکی، قراردادهای بانکی، گواهینامه‌های رانندگی، دانشنامه ها، پروانه‌های صنفی و همچنین حق تمبر افزایش سرمایه شرکت‌های تجاری اشاره کرد. به طور مثال حق تمبر هر برگ چک، 20 تومان و هر سفته، نیم در هزار است.
حق تمبر افزایش سرمایه شرکت به این صورت است که بایستی تا 2 ماه از تاریخ ثبت شرکت مالیات حق تمبر آن پرداخت گردد و نرخ آن نیم در هزار مبلغ افزایش سرمایه است. به عنوان مثال، در صورتی که سرمایه ثبتی شرکتی 100.000.000ریال باشد، نیم در هزار این مبلغ معادل 50،000 ریال باید به عنوان مالیات حق تمبر پرداخت گردد.
مالیات بر خانه های مسکونی لوکس و باغ ویلاها
در سال 1401 واحدهای مسکونی و باغ ویلاهایی که ارزش عرضه و اعیان آنها بیش از یکصدو پنجاه میلیارد (150،000،000،000) ریال باشد مازاد بر این مبلغ به میزان 2 در هزار مشمول مالیات خواهد بود.
مالیات اتومبیل های لوکس
در سال 1401 ارزش انواع خودروی سواری و وانت دو اتاق در اختیار مالکین اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی بیش از ده میلیارد (10،0000،0000،000) ریال به شرح زیر مشمول مالیات خودروهای لوکس است.
1. نسبت به مازاد 10 میلیارد ریال تا 15 میلیارد ریال نرخ 1 درصد
2. نسبت به مازاد 15 میلیارد ریال تا 30 میلیارد ریال نرخ 2 درصد
3. نسبت به مازاد 30 میلیارد ریال تا 45 میلیارد ریال نرخ 3 درصد
4. نسبت به مازاد 45 میلیارد ریال نرخ 4 درصد
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد یکی از مهم‌ترین انواع مالیات در ایران و مهم‌ترین منابع تامین مالی بودجه دولت است که درآمد افراد و شرکت‌ها مشمول پرداخت مالیات می‌شود. این مالیات معمولا به صورت درصدی از سود فعالیت (به جز معافیت‌های خاصی که قانون گذار در نظر گرفته است) دریافت می‌شود.
مالیات بر درآمد دارای انواع مختلفی از جمله مالیات بر درآمد املاک و مستغلات، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر در آمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر در آمد اتفاقی است که برای آشنایی با مفاهیم کلی هریک، در زیر توضیحات کاملی را ارائه می‌کنیم.
مالیات بر درامد املاک و مستغلات
مالیات املاک از انواع مالیات های مستقیم است که درآمدهای حاصل از املاک و مستغلات را شامل می‌شود. این نوع مالیات، در طبقه‌بندی مالیات‌های مستقیم قرار گرفته و مالیات بر اجاره املاک و مستغلات ، مالیات بر خانه های خالی ، مالیات نقل و انتقال املاک، مالیات سرقفلی و مالیات حاصل از ساخت و فروش املاک نوساز را شامل می‌شود.
مالیات بر درآمد اجاره املاک
مالیات اجاره ملک، از آن جایی که قانون درآمد اشخاص را مشمول مالیات قرار می‌دهد می‌توان به این نتیجه رسید که اجاره بهای دریافتی مالک نیز مشمول مالیات است.
مالیات بر خانه‌های خالی
این نوع از مالیات مستقیم به خانه‌های مسکونی خالی از سکنه تعلق می‌گیرد و قانون گذار در راستای تنظیم بازار مسکن این قانون را مطرح نموده است. براساس این قانون واحدهای مسکونی واقع در شهرهای زیر یکصد هزار نفر جمعیت که در هر سال مالیاتی، در مجموع بیش از ۱۲۰ روز ساکن یا کاربر نداشته باشد به عنوان خانه خالی شناسایی شده و مشمول پرداخت مالیات می‌شود.
مالیات نقل و انتقال املاک
این نوع مالیات بایستی در زمان خرید و فروش پرداخت گردد و معادل 5 درصد ارزش معاملاتی ملک است.
نکته: ارزش معاملاتی ملک از ارزش روز منطقه ای آن کمتر بوده و توسط کمیسیون تقویم املاک تعیین می شود.
مالیات سرقفلی
که می بایست مالک یا دارنده حق سرقفلی ملک تجاری (لزوما می‌تواند یک شخص نباشد.) در زمان انتقال دادن حقوق خود به دیگری آن را پرداخت نماید و معادل 2 درصد وجوه دریافتی است.
حق سرقفلی: حق کسب و پیشه یا حق تصرف محل یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری محل
مالیات بر درامد حاصل از ساخت و فروش املاک (نوساز)
این نوع مالیات به اولین فروش واحد مسکونی از محل سود سازنده اعم از بساز بفروش ها و انبوه سازان تعلق گرفته و نرخ آن بین 15 تا 25 درصد است.
توجه: سازندگان حقیقی درعرضه سال چهارم به بعد از صدور پایان کار از شمول این نوع مالیات خارج می‌شوند.
مالیات بر درآمد کشاورزی
مالیات بر درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها را شامل می‌گردد. طبق قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌هایکشاورزی و همچنین فعالیت‌های وابسته به آن از پرداخت مالیات معاف می‌باشند.
مالیات بر درآمد حقوق
ماليات حقوق نوعی از مالیات های مستقیم و جز مالیات های تکلیفی می‌باشد به این معنا که شناسایی و پرداخت آن به عهده کارفرما بوده و پرسنل ازین بابت تکلیفی ندارند. کلیه افرادی که بابت اشتغال در ایران بر حسب مدت يا كار انجام يافته به طور نقد يا غيرنقد حقوق دریافت می‌کنند مشمول ماليات بر درآمد حقوق می‌باشند. میزان مالیات حقوق در هر سال مطابق بخشنامه‌هایی به کلیه کارفرماها و بنگاه‌های اقتصادی ارسال می‌شود و کارفرما موظف است مالیات تعلق گرفته به حقوق و مزایای کارکنان خود را کسر کرده و به حساب مشخص شده وزارت امور اقتصادی و دارایی واریز نماید. لذا میزان مالیات مذکور در سالهای مختلف متفاوت است.
مالیات بر درآمد مشاغل
ماليات بر درآمد مشاغل به عنوان يكي از اجزای ماليات بر درآمد از اهميت و گستردگي بيشتري برخوردار است. ماليات بر درآمد مشاغل، ماليات مستقيمي است كـه از درآمد صـاحبان حرفه و مشاغل آزاد مانند كسبه، بهره برداران معادن، پزشكان، وکلا و غيره گرفته می‌شود، جالب است بدانید حتی درآمد های ورزشکاران و مربیان حرفه‌ای نیز مشمول این نوع از مالیات می‌شوند. عمده‌ترين ويژگي اين گروه از مؤديان مالياتی (ادا کننده مالیات) استفاده از سرمايه و نيروی كار شخصی خود می‌باشد.
طبق ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم علاوه بر موارد مذکور عناوین دیگر که در سایر فصول مالیاتی نیامده و در ایران تحصیل شده باشد مشمول این نوع مالیات می‌گردد. بر این اساس مؤدیان با توجه به نوع و حجم فعالیت به انواع گروه های 1 تا 3 طبقه بندی شده که آنها را ملزم به رعایت تکالیف و مقررات جداگانه ای می‌کند.
نکته ممکن است به طور مثال پزشکان از دو منبع مختلف مشاغل و یا حقوق مشمول مالیات شوند مالیات مشاغل در مورد مطب (بکارگیری کار و سرمایه) و مالیات حقوق در مورد استخدام ایشان در بیمارستان ها و مراکز درمانی.
مالیات حق الوکاله
بر طبق قانون مالیات حق الوکاله، وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند مکلفند در وکالت نامه‌های خود رقم مالیات حق الوکاله را قید نمایند و معادل پنج درصد ۵% آن بابت علی‌الحساب مالیاتی روی وکالت نامه تمبر الصاق و ابطال نمایند که در هر حال مبلغ تمبر حسب مورد نباید کمتر از میزان مقرر و تعیین شده باشد. پس از محاسبه مالیات مشاغل وکلا این مبلغ علی الحساب از آن کسر و بایستی الباقی مالیات خود را پرداخت کنند.
مالیات سکه
بر طبق بخشنامه تصویب شده در سال 1401، به نوعی مالیات مشاغل تلقی شده و اشخاص با خرید سکه تا میزان مشخصی شامل پرداخت مالیات سکه می‌شوند. بر طبق بخشنامه تصویب شده در سال جاری:
تا 5 قطعه سکه مشمول مالیات نمی‌شود.
نسبت به مازاد 5 قطعه سکه تا 15 سکه به ازای هر قطعه سکه 9،600،000 ریال مالیات مقطوع.
نسبت به مازاد 15 قطعه سکه تا 25 عدد سکه به ازای هر قطعه سکه 12،800،000 ریال مالیات مقطوع.
نسبت به مازاد 25 قطعه سکه تا ۱0۵ عدد سکه به ازای هر قطعه سکه 16،000،000 ریال مالیات مقطوع.
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی مالیات مستقیمی است که از اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی (اعم از ایرانی و در برخی موارد غیر ایرانی) اخذ می‌شود. در کشور ما مالیات بر اشخاص حقوقی در بین انواع مالیات‌های مستقیم عمده‌ترین رقم مالیاتی را دارا است.
مالیات بر در آمد اتفاقی
درآمد اتفاقی عبارت است از هر گونه درآمد نقدی و یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی و یا به عنوان جایزه یا حتی برنده شدن شخص در قرعه کشی خرید کالا یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل نماید؛ بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم این درآمد مشمول پرداخت مالیاتی تحت عنوان مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.
مالیات‌های غیرمستقیم چیست؟
مالیات غیر مستقیم مالیاتی است که پرداخت کننده آن مجهول است و از جمله ویژگی های این نوع مالیات این است که به طور غیر مستقیم به قیمت کالا و خدمات اضافه شده و به مصرف کنندگان تحمیل می گردد. فرض کنید برای منزل خود در حال خرید از یک سوپرمارکت هستید؛ روی بسته بندی کالاها، قیمت با احتساب مالیات بر ارزش افزوده درج گردیده است؛ یعنی دولت بصورت غیر مستقیم مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را از مصرف کننده دریافت می‌کند.
مالیات غیر مستقیم نیز دارای ۳ دسته اصلی حقوق و عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده است.
حقوق و عوارض گمرکی
این نوع از مالیات بیشتر با هدف حمایت از صنایع داخلی وضع گردیده و درصدی از قیمت صادرات و واردات مشمول حقوق و عوارض گمرگی می‌گردد. این دسته از مالیات ممکن است بر اساس قیمت و ارزش کالاها یا بر اساس ویژگی‌ها و مشخصات آنها (مانند حجم، وزن و غیره) تعیین و دریافت شود.
مالیات بر مصرف
مالیات بر مصرف به بیان ساده مالیاتی است که به خرید کالا و یا دریافت خدمات تعلق می‌گیرد و مصرف کنندگان کالاهای خاص در زمان خرید کالا ملزم به پرداخت آن هستند. روند این نوع مالیات به گونه‌ای است که هر چه میزان مصرف بالاتر باشد، مالیات پرداختی برای کالا نیز بیشتر است.مانند مالیات بر مصرف بنزین، سیگار و ...
مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم بر مصرف است که به طور غیر انباشته از فرایند تولید، توزیع و فروش یک کالا یا خدمت اخذ می گردد. به این صورت که تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده در دوره ی معین تحت شمول این نوع مالیات شده و فروشنده موظف است به عنوان واسطه علاوه بر وجه فروش، مالیات ارزش افزوده را از مصرف کننده دریافت و به حساب خزانه دولت واریز کند.
اشخاص مشمول مالیات
اشخاص مشمول مالیات بر ارزش افزوده شامل نرخ صفر، نرخ مقطوع، نرخ مقرر است که در زیر توضیحات کاملی را ارائه می‌کنیم.
نرخ صفر: یعنی اشخاصی که در قانون مالیات‌های مستقیم از پرداخت مالیات معاف شده اند ولی این معافیت شرط مهمی دارد و آن، انجام تکالیف مالیاتی است؛ مثل: تسلیم اظهارنامه مالیاتی، دفاتر و اسناد و مدارک، به طور مثال اشخاصی که در مناطق آزاد فعالیت اقتصادی دارند و یا افرادی که فعالیت‌های فرهنگی و هنری انجام می‌دهند و یا شرکت های دانش بنیان و فناور در محل پارک های علم و فناوری.
نرخ مقطوع: در این حالت، سازمان امور مالیاتی بدون در نظر گرفتن سود و زیان فعالیت‌ها، از مبلغ فروش مالیات دریافت می‌کند. به طور مثال: نقل و انتقال ملک= مالیات آن 5% ارزش معاملاتی ملک و مالیات سرقفلی 2% به مأخذ وجوه دریافتی مالک است.
نقل و انتقال سهام: برای سهام بورسی، نیم درصد ارزش روز و غیر بورسی ها چهار درصد ارزش اسمی
نرخ‌های مقرر: مالیات عملکرد اشخاص حقوقی، 25% سود آنها و مشاغل نیز بصورت پلکانی از 15% تا 25% سود می‌باشد.
اشخاص غیر مشمول مالیات
وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی، دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تامین می‌شود، شهرداری‌ها، بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری هستند که به دلیل انجام وظایف ذاتی شان مشمول پرداخت مالیات نیستند همچنین این اشخاص مکلف به ارائه اظهارنامه دفاتر و اسناد و مدارک نیز نمی باشند.
نکته: اگر موارد فوق نیز به امور تجارتی بپردازند دقیقاً همانند بقیه شرکت‌ها، مشمول مالیات می شوند.
کدام درآمدها معاف از مالیات هستند؟
· سود سپرده بانکی اشخاص حقیقی.
· درآمد اشخاص حقیقی ناشی از فعالیت‌های کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش ماهی، زنبور عسل، پرورش طیور، صیادی، ماهیگیری دارند.
· درآمد ناشی از اجاره املاک مسکونی اشخاص حقیقی که املاک مسکونی خود را در تهران تا 150 متر و غیر از تهران تا 200 متر اجاره داده‌اند.
· موقوفات، نذورات، هدایا و کمک‌های دریافتی حسینیه‌ها و مساجد.
· کمک ها و هدایای نقدی و غیر نقدی جمعیت هلال احمر
· درامد اشخاص از محل وجوه بریه ولی فقیه و خمس و زکات
نکته مهم: اشخاص معاف از مالیات، جهت پرداخت نکردن مالیات هیچ نوع تکلیف مالیاتی ندارند ؛ در حالیکه اشخاص مشمول نرخ صفر جهت برخورداری از مشوق مربوطه بایستی تمامی تکالیف مالیاتی خود را انجام دهند.
تکلیف از طریق ضعف اراده که همان گفتن از طریق کوچک شدن از زحمت و درد این موارد کاملاً ساده هستند و به راحتی قابل تشخیص هستند. در یک ساعت آزاد، زمانی که قدرت انتخاب ما مهار نشده است و هیچ چیز مانع ما نمی شود تا کاری را که دوست داریم انجام دهیم.
